کد مطلب:210810 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:384
وصایای امام صادق به عبدالله بن جندب
جندب به ضم ج و سكون نون و فتح دال نام عبدالله بن جندب بجلی كوفی است كه از روات ثقه و جلیل القدر و مورد عنایت امام صادق و كاظم و رضا بود این دانشمند پرهیزكار وكیل و نماینده امام هفتم و هشتم بود عابد متشرع ثابت قدم بود و چون درگذشت علی بن مهزیار مقام او را حائز شد.
«قال علیه السلام یا عبدالله لقد نصب ابلیس حبائله فی دار الغرور فما یقصد فیها الا اولیاءنا و لقد جلت الاخره فی اعینهم حتی ما یریدون بها بدلا ثم قال آه آه علی قلوب حشیت نورا و انما كانت الدنیا عندهم بمنزلة الشجاع الارقم و العدو الاعجم انسوا بالله و استوحشوا مما به استأنس المترقون.»
«اولئك اولیائی حقا و بهم تكشف كل فتنة و ترفع كل بلیة» [1] .
فرمود ای پسر جندب شیطان عوامل فریب خود را در راه مغرور ساختن بندگان می گسترد تا آنها را از مقصد عالی آفرینش دور سازد به قدری آخرت را در چشم آنها بزرگ و غیرقابل درك می نماید تا شاید آخرت را به دنیا تبدیل كنند.
آنگاه فرمود آه آه نفس سردی كشید و گفت امان از دل های غافل كه دنیا در چشم آنها به منزله مار خوش خط و خالی است و گاهی آنها را فریب می دهد برای نجات از این رنگ های فریبنده و مسموم كننده با خدا انس بگیرید و از دنیا بپرهیزند آنها كه دوستان ما هستند و در راه كمال و ترقی پیش رفته این طور بودند با دیده روشن به حقایق می نگریستند و از هر بلیه و آفت رهائی می یافتند.
[ صفحه 304]
«قال علیه السلام یا ابن جندب حق علی كل مسلم یعرفنا ان یعرض عمله فی كل یوم و لیلة علی نفسه فیكون محاسب نفسه فان رای حسنة استزاد منها و ان رای سیئة استغفر منها لئلا یخزی یوم القیمة طوبی لعبد لم یغبط الخاطئین علی ما اتوا من نعیم الدنیا و زهرتها طوبی لعبد طلب الاخره و سعی لها طوبی لمن لم تلهه الامانی الكاذبه
«ثم قال علیه السلام رحم الله قوما كانوا سراجا و منارا كانوا دعاة الینا باعمالهم و مجهود طاقتهم لیس كمن بذیع اسرارنا»
فرمود ای پسر جندب از حقوق مسلمان این است كه ما را بشناسد كه شناختن امام بر مسلمان واجب است و در هر شب و روز كردار خود را بر نفس خود حساب كند اگر نیكوئی كرده بر آن بیفزاید و اگر بدی كرده توبه نماید چه در غیر این صورت روز قیامت زیان خواهد نمود خوشا بر حال آنها كه غبطه خطاكاران را نخورند و مغرور نشوند و خوشا بر حال آنان كه برای تأمین آخرت بكوشند و فریب آرزوهای دروغی را نخورند.
سپس فرمود خدا رحمت كند قومی كه در میان آنها شمع های فروزان از شخصیت های بارز علمی و ورع و تقوی باشد و به كردار و اعمال و گفتار و رفتار خود مردم را به سوی ما دعوت كنند تا حقیقت را دریابند و اسرار حیات را چنانچه هست واقف گردند.
«قال علیه السلام یا ابن جندب انما المؤمنون الذین یخافون الله و یشفقون ان یسلبوا ما اعطوا من الهدی فاذا ذكروا الله و نعمائه وجلوا و اشفقوا و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا مما اظهره من نفاد قدرته و علی ربهم یتوكلون
فرمود ای پسر جندب مؤمنین كسانی هستند كه از خدا بترسند و شفقت و مهربانی دارند و می ترسند كه آنچه به آنها اعطا شده از هدایت سلب شود و چون نام خدا برده شود تعظیم می كنند و تجلیل می نمایند و مهربانی نشان می دهند و چون آیات قرآن بر آنها خوانده شود ایمان آنها قوت می گیرد و به خدا توكل می كنند.
«قال علیه السلام یا ابن جندب قدیما عمر الجهل و قوی اساسه و ذلك لا تخاذهم دین الا لعبا حتی لقد كان المتقرب منهم الی الله بعلمه یرید سواه اولئك هم الظالمون».
فرمود ای پسر جندب جهل و نابخردی سابقه دارد و آنها كه دین خدا را به بازی گرفته اند می خواهند مقربین درگاه الهی هم با آنها مساوی گردند این طبقه ستمكارانند كه همه چیز به بازی می گیرند و كار آنها بر پایه نابخردی است.
[ صفحه 305]
«قال علیه السلام یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتم الملائكة و لاظلنهم الغمام و لاشرقوا نهارا و لاكلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم و لما سألوا من الله شیئا الا اعطاهم
ای پسر جندب اگر دوستان ما در برابر این ستمكاران نابخرد استقامت نمایند و پایدار در عقیده و فضایل نفسانی خود باشند محققا فرشتگان با آنها مصافحه می كنند و ابر بالای سر آنها سایه خواهد انداخت و از شرق و غرب و بالا و پائین برای آنها ابواب نعمت گشوده می شود و هر چه بخواهند از خدای خود به آنها اعطا می گردد.
«قال علیه السلام یابن جندب لا تقل فی المؤمنین من اهل دعوتكم الا خیرا و استكینوا الی الله فی توفیقهم و اسئلوا التوبة لهم فكل من قصدنا و توالانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سكت عما لا یعلم او اشكل علیه فهو فی الجنه
فرمود ای پسر جندب در مورد متمردان موقع دعوت جز خیری نگوئید و درباره آنها صفح و گذشت و استكانت به خدا نشان دهید و طلب توبه برای آنها بنمائید هر كس برای ما و دوستی ما قدمی بردارد و به حكم تقیه هم باشد تحمل رنج و نابخردی دشمنان ما را بنماید و با آنها دوستی نكند و از آنچه می داند و نمی داند تا حدی ساكت بماند در چنین لحظاتی با چنین تحمل و خون دلی دوستان ما در بهشت خواهند بود.
«قال علیه السلام یابن جندب یهلك المتكل علی عمله و لا ینجو المتجری علی الذنوب الواثق برحمة الله قلت فمن ینجو؟! قال الذین هم بین الرجاء و الخوف كان قلوبهم فی مخلب طائر شوقا الی الثواب و خوفا من العذاب
ای پسر جندب آنان كه بر عمل خود متكی هستند هلاك می شوند و آنها كه بر گناه تكیه و مبادرت دارند و به رحمت خدا هم امید دارند نجات خواهند یافت! عرض كردم یابن رسول الله پس كی نجات پیدا می كند؟ فرمود آنها كه بین خوف و رجاء باشند و برای رسیدن به سرحد كمال مانند طائر از شوق به نیكوكاری و خوف از عذاب در طیران باشند.
«قال علیه السلام یابن جندب من سره ان یزوجه الله الحور العین و یتوجه بالنور فلیدخل علی اخیه المؤمن السرور
فرمود ای پسر جندب كسی كه برادر مؤمن خود را مسرور نماید و خاندانی را خوشحال و مفرح دارد خداوند او را به حورالعین تزویج می كند و صورت نورانی به او عنایت می فرماید.
«قال علیه السلام یابن جندب اقل النوم باللیل و الكلام بالنهار فما فی الجسد شی ء اقل شكرا من
[ صفحه 306]
العین و اللسان فان ام سلیمان قالت لسلیمان علیه السلام یا بنی ایاك و النوم فانه یفقرك یوم یحتاج الناس الی اعمالهم
ای پسر جندب خواب خود را در شب كم كن و سخن گفتن را در روز چه هر سخنی داری شب با خدای خود به میان نه كه هیچ عضوی شاكرتر از چشم و زبان نیست مادر سلیمان به سلیمان نبی گفت بر تو باد به كم خوابی كه خواب زیاد آدمی را به فقر و نیاز روز احتیاج می اندازد.
«قال علیه السلام یابن جندب ان للشیطان مصائد یصطاد بها فتحاموا شباكه و مصائده
قلت یابن رسول الله و ما هی.
«قال علیه السلام اما مصائده فصد عن بر الاخوان و اما شباكه فتقوم عن قضاء الصلوات التی فرضها الله اما انه ما یعبد الله بمثل نقل الاقدام الی بر الاخوان و زیارتهم ویل للساهین عن الصلوة و النائمین فی الخلوات المستهزئین بالله و آیاته فی الفترات. اولئك الذین لاخلاق لهم فی الاخرة و لا یكلمهم الله یوم القیمة و لا یزكیهم و لهم عذاب الیم».
فرمود ای پسر جندب شیطان شبكه ای از كید و مكر و مشكلات پیش پای مردم می گسترد عرض كردم چگونه است؟
فرمود مثلا مؤمن را از نیكی برادران ایمانی خود بازمی دارد و شب كه آن خواب است او را به خواب می برد تا از قضاء حوائج مؤمنین بازبماند و از نماز واجب دور گردد در حالی كه هیچ عبادتی مهتر از قدمی كه برای نیكی به دوستان برداشته می شود و دیدار آنها بهتر نیست. وای بر آنان كه نماز را سهل انگاری كنند و به خواب بفروشند و در مجالس و لو به شوخی استهزاء نمایند و آیات خدا را به ضعف انكسار و بازیچه بگیرند آنها هستند كه در آخرت مفری جز راه عذاب ندارند و خداوند روز قیامت با آنها سخن نخواهد گفت و آنها دیگر تزكیه و پاك نمی شوند و برای آنها عذاب دردناكی است.
«قال علیه السلام یابن جندب من اصبح مهموما لسوء فكاك رقبته فقد هون علیه الجلیل و رغب من ربه فی الریح الحقیر: و من غش اخاه و حقرة و ماواه جعل الله النار مأواه و من حسد مؤمنا انماث فی قلبه كما ینماث الملح فی الماء».
فرمود ای پسر جندب كسی كه صبح كند در حال هم و غم برای چیزی كه از دست او رفته خداوند كار را بر او آسان نماید و بوی خوشی از موفقیت به مشام او برساند و كسی كه با برادر مؤمنش غل و غشی به كار برد و او را فریب دهد و بینوا سازد خداوند آتش جهنم را مأوای
[ صفحه 307]
او قرار می دهد و كسی كه حسد بر برادر مؤمن خود ببرد خداوند ایمان او را در دلش آب می كند مانند حل شدن نمك در آب.
«قال علیه السلام یابن جندب الماشی فی حاجة اخیه كالساعی بین الصفا و المروة و قاضی حاجته كالمتشحط بدمه فی سبیل الله یوم بدر واحد و ما عذب الله امة الا عند استهانتهم بحقوق فقراء اخوانهم.
فرمود ای پسر جندب كسی كه برای حاجت برادرش قدمی بردارد مانند كسی است كه بین صفا و مروه حركت كرده باشد و كسی كه حاجت برادرش را برآورد مانند كسی است كه در خون خود در راه خدای خود جنگ نموده و غلطیده باشد آن هم روز بدر و احد و خداوند عذاب نمی كند امتی را مگر آن كه به حقوق برادران ایمانی و فقراء آنها اهانت كرده باشند.
«قال علیه السلام یابن جندب بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم لا تذهبن بكم المذاهب فوالله لا تنال ولایتنا الا بالورع و الاجتهاد فی الدنیا و مواساة الاخوان فی الله و لیس من شیعتنا من یظلم الناس».
فرمود ای پسر جندب به دوستان و شیعیان ما برسان و بگو ارباب مذاهب به هر راهی می روند به خدا قسم كه بدون دوستی و ولایت ما به هیچ كجا نخواهند رسید مگر به ورع و پارسائی و كوشش در دنیا از راه مواساة برادران و در راه خدا و بگو از ما نیست كسی كه به مردم ستم و ظلم كند.
«قال علیه السلام یابن جندب انما شیعتنا یعرفون بخصال شتی: بالسخاء و البذل للاخوان و بان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا. شیعتنا لا یهرون هریر الكلب و لا یطعمون طمع الغراب و لا یجاورون لنا عدوا و لا یسئلون لنا مبغضا و لو ماتوا جوعا. شیعتنا لا یأكلون الجری و لا یمسحون علی الخفین و یحافظون علی الزوال و لا یشربون مسكرا».
«قلت: جعلت فداك فاین اطلبهم. قال علیه السلام علی رؤس الجبال و اطراف المدن و اذا دخلت مدینة فسل عمن لا یجاورهم و لا یجاورونه فذلك مؤمن كما قال الله و جاء من اقصی المدینة رجل یسعی. والله لقد كان حبیب النجار وحده».
فرمود ای پسر جندب شیعیان ما به خصال و صفاتی شناخته می شوند به سخاوت و بذل مال برای برادران و اداء نماز نافله پنجاه ركعت در شب و روز.
[ صفحه 308]
فرمود شیعیان ما هیچ گاه مانند ناله گربه و سگ صدا نمی كنند و مانند غراب و باز طمع نمی ورزند - و با دشمنان ما همسایگی و نزدیكی نمی نمایند و هرگز به دشمنی و بغض و كینه ما دل نمی دهند اگر چه از گرسنگی بمیرند.
فرمود شیعیان ما از گوشت ماهی بی فلس نمی خورند آنها خود را سبك وزن فرومایه نشان نمی دهند - پیوسته بر حفظ نماز اول وقت مراقبت می نمایند آنها مسكرات به دهان نزدیك نمی كنند.
عرض كردم كجا آنها را پیدا كنم؟!
فرمود بر بالای قلل كوه ها و اطراف شهرها و در هر شهری داخل شدی از آنها سراغ بگیر آنها را می یابی هر كس با دیگران مجاورت نگرفته هم او مؤمن است چنانچه خداوند تعالی در قرآن مجید فرموده.
مردی از دورترین نقاط شهری آمد و سعی می كرد در هدایت مردم به خدا سوگند كه حبیب نجار یكی بوده.
«قال علیه السلام یابن جندب كل الذنوب مغفورة سوی عقوق اهل دعوتك و كل البر مقبول الا ما كان رئاءا».
فرمود ای پسر جندب هر گناهی قابل آمرزش است مگر عاق والدین و آنها كه تو را دعوت به حق نمایند و هر نیكوئی قبول می شود مگر آنچه به ریا و شیبه عمل شود.
«قال علیه السلام یابن جندب احبب فی الله و استمسك بالعروة الوثقی و اعتصم بالهدی یقبل عملك فان الله یقول الا من آمن و عمل صالحا ثم اهتدی: فلا یقبل الا الایمان و لا ایمان الا بعمل و لا عمل الا بیقین و لا یقین الا بالخشوع و ملاكها كلها الهدی فمن اهتدی یقبل عمله و صعد الی الملكوت متقبلا والله یهدی من یشاء الی صراط مستقیم».
فرمود ای پسر جندب دوست بدار مؤمنین را برای خدا و چنگ بزن به ریسمان محكم ولایت و تكیه زن بر مسند هدایت تا خداوند عمل تو را قبول كند كه فرموده است هیچ عملی قبول نمی شود مگر از روی ایمان و عمل صالح آنگاه هدایت - فرمود قبول نمی شود مگر ایمان و ایمان نیست مگر عمل صالح و عمل صالح دست نمی دهد مگر به یقین و یقین حاصل نمی شود مگر به خشوع و فرشتگان همه در وادی هدایت هستند و هر كه را خداوند هدایت كند عملش قبول می شود و به ساحت ملكوت صعود می كند و مورد قبول واقع می گردد خداوند
[ صفحه 309]
هدایت می كند كسی را كه در راه هدایت مستقیم گام بردارد.
«قال علیه السلام یابن جندب ان احببت ان تجاور الجلیل فی داره و تسكن الفردوس فی جواره فلتهن علیك الدنیا و اجعل الموت عینك و لا تدخر شیئا لغد و اعلم ان لك ما قدمت و علیك ما اخرت».
ای پسر جندب اگر دوست داری كه همسایه رب جلیل یعنی متقرب الی الله شوی و در فردوس اعلا منزل گیری دنیا را ناچیز انگار و مرگ را پیوسته از نظر دور دار و از مال دنیا چیزی برای فردای خود ذخیره مكن مگر عمل صالح و كار خیر و بدان كه آنچه تو برای خودت از عمل خیر ذخیره كردی آن برای تو خواهد بود.
قال (ع) یابن جندب ان الله تبارك و تعالی سورا من نور محفوظا بالزبرجد و الحریر منجدا بالسندس و الدیباج یضرب هذا السور بین اولیائنا و بین اعدائنا فاذا غلی الدماغ و بلغت القلوب الحناجر و نضجت الاكباد من طول الموقف ادخل فی هذا السور اولیاء الله فكانوا فی امن الله و حرزه و لهم ما تشتهی الانفس و تلذ الاعین و اعداء الله قد الجمعهم العرق و قطعهم الفرق و هم ینظرون الی ما اعد الله لهم فیقولون ما لنا لا نری رجالا كنا نعدهم من الاشرار: فینظر الیهم اولیاء الله فیضحكون منهم فذلك قوله عزوجل -: أتخذناهم سخریا ام زاغت عنهم الابصار و قوله: فالیوم الذین آمنوا من الكفار یضحكون: علی الارائك ینظرون فلا یبغی احد ممن اعان مؤمنا من اولیائنا بكلمة الا ادخله الله الجنة بغیر حساب
فرمود ای پسر جندب خداوند تبارك و تعالی یك حائلی چون پرده و پوششی از زبرجد و حریر و سندس و دیباج برای دوستان ما قرار داد كه بین آنها و دشمنان ما فاصله است كه چون دماغ ها خلجان و غلیان یافت و دل ها پر شد و كبدها از طول موقف قیامت پوست انداخت این ستر و سور و پرده اولیاء خدا و دوستان آنها را می پوشاند و در محیط امن و ایمنی الهی نگاه می دارد كه هر چه بخواهند از لذت و تمایلات دل و دیده به آنها می رسد ولی دشمنان خدا در عرق شرمندگی و تفرقه می افتند و نگاهی حسرت آمیز به دوستان خدا می كنند كه این همه نعمت برای آنها مهیا فرموده است این ها حسرت می خورند و آنها لبخند می زنند چنانچه در قرآن می فرماید از زبان آنان آیا ما را به سخریه گرفته اید یا چشم شما نمی بیند - و در جای دیگر می فرماید امروز است آن روزی كه مؤمنین به كفار می خندند و بر سریر آسایش تكیه
[ صفحه 310]
زده به دشمنان می نگرند و هیچ كس از دوستان ما نیست مگر آنكه وارد بهشت شود بدون حساب.
این است نتیجه ایمان و پیروی از قرآن و دوستی اهل بیت عترت و طهارت پیغمبر خاتم النبیین صلی الله علیه و آله.
«قال علیه السلام یابن جندب من حرم نفسه كسبه فانما یجمع لغیره و من اطاع هواه فقد اطاع عدوه و من یتق بالله یكشفه ما اهمه من امر دنیاه و آخرته و یحفظ له ما غاب عنه و قد عجز من لم یعد لكل بلاء صبرا و لكل نعمة شكرا و لكل عسرا یسرا صبر نفسك عند كل بلیة فی ولد او مال او رزیة. فانما یقبض عاریته و یأخذ هبته لیبلو فیهما صبرك و شكرك و ارج الله رجاء لا یجزیك علی معصیة و خفه خوفا لا یؤیسك من رحمته و لا تغتر بقول الجاهل و لا بمدحه فتكبر و تجبر و تعجب بعملك فان افضل العمل العباده و التواضع فلا تضیع و لا تنظر الا الی ما عندك و لا تتمن ما لست تناله فان من قنع شبع و من لم یقنع لم یشبع و خذ حظك من اخرتك و لا تكن بطرا فی الغنی و لا جزعا فی الفقر و لا تكن فظا غلیظا یكره الناس قربك و لا تكن واهنا یحقرك من عرفك و لا تشار من فوقك و لا تسخر بمن هو دونك و لا تنازع الا امر اهله و لا تطع السفهاء و لا تكن مهینا تحت كل احد و لا نتكلن علی كفایة احد وقف عند كل امر حتی تعرف مدخله من مخرجه قبل ان تقع فیه فتندم و اجعل قلبك قریبا تشاركه و اجعل عملك والدا تتبعه و اجعل نفسك عدوا تجاهده و عاریة تروها فانك قد جعلت طبیب نفسك و عرفت آیة الصحة و بین لك الداء و دللت علی الدواء فانظر قیامك علی نفسك و ان كانت لك ید عند انسان فلا تفسدها بكثرة المنن و الذكر لها و لكن اتبعها بافضل منها فان ذلك اجمل لك فی اخلاقك و اوجب للثواب فی اخرتك و علیك بالصمت تعد حلیما جاهلا كنت او عالما فان الصمت زین لك عند العلماء و سترا لك عند الجهال».
فرمود ای پسر جندب كسی كه برای خودش كسبی را حرام كند باید ناچار برای دیگران كسب نماید - و كسی كه پیروی از هوای نفس كند اطاعت دشمن نموده و كسی كه كار خود را به خدا واگذارد خداوند مهمات كار دنیا و آخرت او را برمی آورد و حفظ می كند آنچه از نظر او غائب است یا عاجز از انجام آن است.
فرمود برای هر بلائی صبر و شكیبائی لازم است و برای هر نعمتی شكر و سپاسگزاری واجب است و برای هر دشواری آسانی در پی است.
[ صفحه 311]
ای پسر جندب در هر بلیه صبر و بردباری داشته باش خواه درباره فرزند یا مصیبتی باشد كه از فقدان او به تو رسد شكیبا باش كه آن عاریه ای بوده به تو داده اند و از تو گرفته اند و تو را در مصیبت او امتحان می كنند اگر صبر كردی و شاكر بودی خداوند اجر و پاداش بزرگی به تو عنایت می فرماید.
هیچ گاه پیرامون معاصی نگرد و خود را سبك وزن و ناچیز و پست نكن و از رحمت خدا هم مأیوس مباش و به سخنان نابخردان هم مغرور مشو و از مدح مداحان هم تكبر و خودستائی مكن بلكه به عمل خودت توجه كن كه چه كرده ای بهترین اعمال عبادت و تواضع است - خودت و مال خودت را ضایع و باطل نگردان و حتی پس از اصلاح خود و مال خود مال دیگران را هم اصلاح كن و آنچه برای خود و آخرت خود ذخیره كرده ای حفظ كن قانع باش به آنچه خداوند قسمت تو كرده است و نظر نكن به دست دیگران یا آنچه از دیگران نزد تو می باشد مال خود را مال خود بدان و مال دیگران را مال دیگران آنچه به تو نمی رسد و حق تو نیست منتی ندارد چه هر كه قانع باشد سیر می شود و هر كه قانع نگردد سیر نخواهد شد - تو حظ و لذت خود را در كار آخرت قرار ده و در این دنیا مست و مغرور مال دنیا مباش نه در غنی بدمستی كن و نه در فقر جزع و فزع كن.
نه در شام فقر و نه روز عطایش
نه زان دل غمین و نه زین شادمانم
و نه یك مرد سخت دل سنگ دل باش كه مردم از دیدن و نزدیك شدن به تو كراهت و تنفر داشته باشند و نه سست و سبكبار باش كه تو را تحقیر كنند كسی كه تو را بشناسد از تو شری به او نرسد و كسی كه برتر از تو باشد مسخره او نگردی و آنكه زیردست تو است او مسخر تو نباشد - هیچ وقت نزاعی مكن مگر امر به معروف و نهی از منكر آن هم در درجه اول به اهل و عیال خود و پیروی دیوانگان مكن و زیردست احدی قرار نگیر و در تكفل كسی هم نرو بلكه روی پای خود باش و با اعتماد به نفس خود زندگی كن در هر امری دقت مطالعه كن تا خوب آن كار بر تو معروف و معلوم شود كه از چه راه وارد شوی و از چه راه خارج گردی - پیش از آن كه مبادرت كنی و حیران گردی و پشیمانی آورد مطالعه كن.
دل خود را مشاور خود قرار ده و شریك عمل كن و عمل خود را مولود اندیشه خود بدان نفس خود و تمایلات را دشمن خود بدان و با آن مجاهده كن و قرض عاریه بدان كه باید برگردانی اگر تو طبیب نفس خود بودی و علائم بهداشت و صحت را شناختی و درد و دوا را
[ صفحه 312]
تشخیص دادی رستگاری از آن تو است، نگاه كن در كارهای خود اگر دست دیگری در كار تو مؤثر بود كار خود را به منت نهادن و آزار و اذیت زبانی فاسد و تباه مكن - بلكه با سپاسگزاری و شكر به پایان برسان این روش اخلاقی بهتر است از ناسپاسی بلكه به ثواب اخروی هم نزدیك تر است - فرمود بر تو باد به سكوت خواه تو را عالم یا جاهل بشناسند، سكوت زینت آدمی است برای نابخردان پرده و ساتر عیوب است.
نگارنده گوید هر یك از این جملات محتاج به شرح و بسطی و تمثیل و نمونه ای است تا مطلب روشن تر گردد ولی چون در حین چاپ است و مجال نیست فقط نقل به معنی كردیم.
«قال علیه السلام یابن جندب ان عیسی بن مریم علیه السلام قال لاصحابه: ارأیتم لو ان احدكم مر باخیه فرأی ثوبه قد انكشف عن بعض عورته اكان كاشفا عنها كلها ام یرد علیها ما انكشف منها. قالوا بل نرد علیها قال كلا: بل تكشفون عنها كلها فعرفوا انه مثل ضربه لهم فقیل یا روح الله و كیف ذلك قال الرجل منكم یطلع علی العورة من اخیه فلا یسترها»
«بحق اقول لكم انكم لا تصیبون ما تریدون الا بترك ما تشتهون و لا تنالون ما تأملون الا بالصبر علی تكرهون: ایاكم و النظره فانها تزرع فی القلب الشهوة و كفی بها لصاحبها فتنة طوبی لمن جعل بصره فی قلبه و لم یجعل بصره فی عینه: لا ننظروا فی عیوب الناس كاالایاب و انظروا فی عیوبكم كهیة العبید: انما الناس رجلان مبتلی و معافی فارحموا المبتلی و احمدوا الا لله علی العافیه.
فرمود ای پسر جندب عیسی بن مریم به اصحابش گفت آیا شما اگر به یك برادری برخوردید و دیدید كه لباس او پاره است یا قسمتی از بدن او را نپوشانیده می روید بپوشانید و لباس به او دهید كه ساتر عورت او باشد - یا اقلا همان مقدار كه پاره است بپوشانید؟
گفتند بلی فرمود نه این طور نیستند بلكه در مقام هستید بیشتر كشف عورت كنید تا او را انگشت نشان نمائید گفتند یا روح الله چگونه است این؟ فرمود فلان مرد مطلع است بر برهنگی برادر دینی خود و او را نپوشانیده است.
آنگاه امام می فرماید به حق سوگند كه شما چنین نباشید كه مصیبتی نمی رسد به شما مگر به سبب شهوات. شما به مقامی نمی رسید مگر به ترك شهوات و شكیبائی در آنچه اكراه دارید بر شما باد در نگاه كردن كه نگاه موجب شهوت در دل می گردد و برای صاحبش فتنه و فساد می آورد خوشا به حال آن كس كه چشمش در دلش و قلبش در چشمش قرار گیرد یعنی اختیار
[ صفحه 313]
دل را به عنان عقل بسپارد و پیروی از هوی و هوس نكند تا هر چه دیده بیند دل طلب نماید.
فرمود به عیوب مردم نگاه نكنید بلكه در عیب های خود بنگرید.
همه عیب خلق دیدن نه مروت است و مردی
نظری به خویشتن كن كه همه عیوب داری
فرمود مردم 2 دسته اند یك دسته مبتلا و یك دسته فارغ به مبتلایان شهوات رحم كنید و به آزادگان دعا نمائید.
قال علیه السلام یابن جندب صل من قطعك و اعط من حرمك و احسن الی من اساء الیك و سلم علی من سبك و انصف من خاصمك و اعف عمن ظلمك كما انك تحب ان یغفی عنك فاعتبر بعفو الله عنك الا تری ان شمسه اشرقت علی الابرار و الفجار و ان مطره ینزل علی الصالحین و الخاطئین.
فرمود ای پسر جندب با هر كه با تو قطع كرد وصل كن و هر كه با تو مهربانی نمود تو با او ابراز عاطفه كن و جود و بخشش نما هر كس به تو بدی كرد تو به او نیكی و احسان كن - هر كس به تو بدی گفت تو به او سلام كن و نیكو گو.
با دشمنانت از در انصاف وارد شو و از هر كه به تو ظلم و ستم كرده گذشت كن همان طور كه تو مایلی از تو و خطایا و لغزش های تو گذشت نمایند - از عفو خداوند سرمشق عبرت بگیر بدان كه انوار افاضه اشراقی الهی بر ابرار و فجار هر دو می تابد و باران رحمتش بر صالح و خاطی هر دو فرومی ریزد.
قال علیه السلام یابن جندب لا نتصدق علی اعین الناس لیتركوك فانك ان فعلت ذلك فقد استوقیت اجرك و لكن اذا اعطیت بیمینك فلا تطلع علیها شمالك فان الذی تتصدق له سرا یجزیك علانیة علی روؤس الاشهاد فی الیوم الذی لا یضرك ان لا یطلع الناس علی صدقتك و اخفض الصوت ان ربك الذی یعلم ما تسرون و ما تعلنون قد علم ما تریدون قبل ان تسئلوه و اذا صمت فلا تغتب احدا و لا تلبسوا صیامكم بظلم و لا تكن كالذی یصوم رئاء الناس - مغبرة وجوههم شعثة رؤوسهم یابسة افواههم لكن یعلم الناس انهم صیام.
ای پسر جندب صدقه را مقابل چشم مردم مده صدقه گیر خوار و خفیف شود بلكه در پنهانی صدقه بده كه احترام او هم محفوظ مانده باشد و اجر تو بیشتر گردد چنان به دست راست صدقه بده كه دست چپ متوجه نگردد كه هر كس در پنهانی صدقه دهد خداوند
[ صفحه 314]
جزای علانیه به او عنایت فرماید كه همه بینند بسا هستند نمی خواهند مردم از فقر آنها مطلع گردند و صدای خود را در هنگام صدقه كوتاه كن كه خدای تو می بیند و می شنود و كردار و گفتار تو را در سر و علن می داند - وقتی روزه گرفتی غیبت مكن و لباس روزه را به ستم مپوش و به ریاء روزه مدار چنان باش كه همه اعضای تو روزه باشد و مردم هم بدانند تو روزه هستی.
یابن جندب الاسلام عریان فلباسه الحیاء و زینته الوقار و مروته العمل الصالح و عماده الورع و لكل شی ء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت.
فرمود ای پسر جندب اسلام عریان است و لباس آن حیاء و زینتش وقار و مروتش عمل صالح است و ستونش تقوی و پرهیزكاری است.
فرمود برای هر چیزی اساسی است اساس اسلام دوستی ما اهل بیت پیغمبر است كه هر كس دوستی ما را نداشته باشد اعمالش مورد قبول نیست.
قال (ع) یابن جندب قال الله جل وعز فی بعض ما اوحی انما اقبل الصلوة ممن یتواضع لعظمتی و یكف نفسه عن الشهوات من اجلی و یقطع نهاره بذكری و لا یتعظم علی خلقی و یطعم الجائع و یكسو العاری و یرحم المصاب و یؤوی الغریب.
فذلك یشرق نوره مثل الشمس. اجعل له فی الظلمة نورا و فی الجهالة حلما اكلاه بعزتی و استحفظه ملائكتی - یدعونی فالبیه و یسألنی فاعطیه. فمثل ذلك العبد عندی كمثل جنات الفردوس لا یسبق اثمارها و لا تتغیر عن حالها.
فرمود ای پسر جندب خداوند تعالی در بعضی از وحی های خود فرمود نماز آن كس قبول می شود كه در پیشگاه عظمت ما متواضع باشد و از شهوات كف نفس كند و خودداری نماید روزش را به یاد ما بگذراند و بر مردم تكبر نفروشد و گرسنگان را سیر كند و برهنگان را بپوشاند و مصیبت زدگان و رنج كشیدگان و غریب را مودت و محبت و تفقد و نوازش نماید.
چنین كسی نور صورتش مانند خورشید تابان می گردد و در تاریكی نورانی و در نادانی شاخص و برازنده است به عزتی كه ما به او می دهیم و به ملائكه خود حفظ می كنیم.
هر چه بخواهد به او می دهیم و هر مسئلتی نماید می بخشیم مثل این بنده در پیشگاه ما مانند بهشت و باغ فردوس است كه بر میوه هایش كسی سبقت ندارد و تغییر حالت نمی دهد. این است طریق رأفت به خلق.
قال علیه السلام یابن جندب الخیر كله امامك و ان الشر كله امامك و لن تری الخیر و الشر الا
[ صفحه 315]
بعد الاخرة لان الله جل وعز جعل الخیر كله فی الجنة و الشر كله فی النار: لانهما الباقیان. و الواجب علی من ذهب الله له الهدی و اكرمه بالایمان و الهمه رشده و ركب فیه عقلا یتعرف به نعمه و اتاه علماء و حكماء یدبر به امر دینه و دنیاه. ان یوجب علی نفسه ان یشكر الله و لا یكفره و ان یذكر الله و لا ینساه و ان یطیع الله و لا یعصیه للقدیم الذی تفرد له بحسن النظر و للحدیث الذی انعم علیه بعد اذ انشاه مخلوقا و للجزیل الذی وعده و الفضل الذی لم یكلفه من طاعته فوق طاعته ما یعجز عن القیام به و ضمن له العون علی تیسیر ما حله من ذلك و ندبه الی الاستغاثة علی قلیل ما كلفه و هو معرض عما امره و عاجر عنه قد لبس ثوب الاستهابة فیما بینه و بین ربه متقلدا الهواه و ماضیا فی شهواته مؤثرا لدنیاه علی آخرته و هو فی ذلك یتمنی جنان الفردوس و ما ینبغی لاحد ان یطمع ان ینزل بعمل الفجار منازل الابرار اما انه لو وقعت الواقعة و قامت القیامة و جاءت للطامة و نصب الجبار الموازین لفصل القضاء و یزر الخلایق لیوم الحساب یقنت عند ذلك لمن تكون الرفعه و الكرامه و بمن تحل الخسرة و الندامة فاعمل الیوم فی الدنیا بما ترجو به الفوز فی الاخره.
فرمود ای پسر جندب همه خیرات و شرور پیش روی تو است ولی تو باید جز خیر نبینی و شر را نادیده انگاری و پیرامون آن نگردی خداوند این دنیا را از خیر و شر آمیخته نموده و آخرت را فقط خیر محض قرار داد كلیه خیرات آخرت در بهشت و شرور آن در جهنم است.
واجب آن است كه آدمی راه هدایت را دریابد و به ایمان گرامی شود تا خداوند به الهام رشد عقلی به او عنایت فرماید و عقل و خرد را در آدمی رهبر و رهنما قرار داد تا خود و خدای خود را به اندازه استطاعت بشناسد و روی مبانی علم و معرفت سپاسگزاری كند و با خردمندان امر دین و دنیای خود را اداره نماید.
و واجب است آدمی شكر نعم بی پایان حق را نموده و كفران نكند و خدا را پیوسته به یاد داشته فراموش ننماید و اطاعت كند و معصیت ننماید برای هر چیزی كهنسالی به دقت بنگرد و برای هر تازه به نظر محبت نگاه كند و همه را نعمت حق بداند و سپاسگزار باشد - باید بداند كه خداوند عالم تكلیفی فوق قدرت و استطاعت او نفرموده است تا از آن عاجز باشد و در عین حال وعده كمك و معاونت در انجام امور محوله هم به او داده است تا هرگاه به لغزشی برخورد یا بازگشتی خواست كه توبه و انابه كند او را راه دهد و پناه دهد پروردگار عالم یك رابطه دائمی بین خود و بنده گذاشته تا هر لحظه بخواهد به ساحت قدس كبریائی او
[ صفحه 316]
مراجعه نماید و اصلاح امر دین و دنیای آخرت خود را از او بخواهد به شرط آن كه در شهوات و معاصی غرق نشود.
هر كس خدا را فراموش نكند می تواند آرزوی بهشت داشته باشد باید به عمل صلحا بگراید و از كردار فجار برحذر باشد اما در قیامت كه میزان عدل و داد گسترده گردد آنگاه رفع و كرامت یا حسرت و ندامت معلوم می شود پس در این دنیا طوری عمل كنید كه امید نجات آخرت داشته باشید.
«قال علیه السلام یا عبدالله لقد نصب ابلیس حبائله فی دار الغرور فما یقصد فیها الا اولیاءنا و لقد جلت الاخره فی اعینهم حتی ما یریدون بها بدلا ثم قال آه آه علی قلوب حشیت نورا و انما كانت الدنیا عندهم بمنزلة الشجاع الارقم و العدو الاعجم انسوا بالله و استوحشوا مما به استأنس المترقون.»
«اولئك اولیائی حقا و بهم تكشف كل فتنة و ترفع كل بلیة» [1] .
فرمود ای پسر جندب شیطان عوامل فریب خود را در راه مغرور ساختن بندگان می گسترد تا آنها را از مقصد عالی آفرینش دور سازد به قدری آخرت را در چشم آنها بزرگ و غیرقابل درك می نماید تا شاید آخرت را به دنیا تبدیل كنند.
آنگاه فرمود آه آه نفس سردی كشید و گفت امان از دل های غافل كه دنیا در چشم آنها به منزله مار خوش خط و خالی است و گاهی آنها را فریب می دهد برای نجات از این رنگ های فریبنده و مسموم كننده با خدا انس بگیرید و از دنیا بپرهیزند آنها كه دوستان ما هستند و در راه كمال و ترقی پیش رفته این طور بودند با دیده روشن به حقایق می نگریستند و از هر بلیه و آفت رهائی می یافتند.
[ صفحه 304]
«قال علیه السلام یا ابن جندب حق علی كل مسلم یعرفنا ان یعرض عمله فی كل یوم و لیلة علی نفسه فیكون محاسب نفسه فان رای حسنة استزاد منها و ان رای سیئة استغفر منها لئلا یخزی یوم القیمة طوبی لعبد لم یغبط الخاطئین علی ما اتوا من نعیم الدنیا و زهرتها طوبی لعبد طلب الاخره و سعی لها طوبی لمن لم تلهه الامانی الكاذبه
«ثم قال علیه السلام رحم الله قوما كانوا سراجا و منارا كانوا دعاة الینا باعمالهم و مجهود طاقتهم لیس كمن بذیع اسرارنا»
فرمود ای پسر جندب از حقوق مسلمان این است كه ما را بشناسد كه شناختن امام بر مسلمان واجب است و در هر شب و روز كردار خود را بر نفس خود حساب كند اگر نیكوئی كرده بر آن بیفزاید و اگر بدی كرده توبه نماید چه در غیر این صورت روز قیامت زیان خواهد نمود خوشا بر حال آنها كه غبطه خطاكاران را نخورند و مغرور نشوند و خوشا بر حال آنان كه برای تأمین آخرت بكوشند و فریب آرزوهای دروغی را نخورند.
سپس فرمود خدا رحمت كند قومی كه در میان آنها شمع های فروزان از شخصیت های بارز علمی و ورع و تقوی باشد و به كردار و اعمال و گفتار و رفتار خود مردم را به سوی ما دعوت كنند تا حقیقت را دریابند و اسرار حیات را چنانچه هست واقف گردند.
«قال علیه السلام یا ابن جندب انما المؤمنون الذین یخافون الله و یشفقون ان یسلبوا ما اعطوا من الهدی فاذا ذكروا الله و نعمائه وجلوا و اشفقوا و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا مما اظهره من نفاد قدرته و علی ربهم یتوكلون
فرمود ای پسر جندب مؤمنین كسانی هستند كه از خدا بترسند و شفقت و مهربانی دارند و می ترسند كه آنچه به آنها اعطا شده از هدایت سلب شود و چون نام خدا برده شود تعظیم می كنند و تجلیل می نمایند و مهربانی نشان می دهند و چون آیات قرآن بر آنها خوانده شود ایمان آنها قوت می گیرد و به خدا توكل می كنند.
«قال علیه السلام یا ابن جندب قدیما عمر الجهل و قوی اساسه و ذلك لا تخاذهم دین الا لعبا حتی لقد كان المتقرب منهم الی الله بعلمه یرید سواه اولئك هم الظالمون».
فرمود ای پسر جندب جهل و نابخردی سابقه دارد و آنها كه دین خدا را به بازی گرفته اند می خواهند مقربین درگاه الهی هم با آنها مساوی گردند این طبقه ستمكارانند كه همه چیز به بازی می گیرند و كار آنها بر پایه نابخردی است.
[ صفحه 305]
«قال علیه السلام یابن جندب لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتم الملائكة و لاظلنهم الغمام و لاشرقوا نهارا و لاكلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم و لما سألوا من الله شیئا الا اعطاهم
ای پسر جندب اگر دوستان ما در برابر این ستمكاران نابخرد استقامت نمایند و پایدار در عقیده و فضایل نفسانی خود باشند محققا فرشتگان با آنها مصافحه می كنند و ابر بالای سر آنها سایه خواهد انداخت و از شرق و غرب و بالا و پائین برای آنها ابواب نعمت گشوده می شود و هر چه بخواهند از خدای خود به آنها اعطا می گردد.
«قال علیه السلام یابن جندب لا تقل فی المؤمنین من اهل دعوتكم الا خیرا و استكینوا الی الله فی توفیقهم و اسئلوا التوبة لهم فكل من قصدنا و توالانا و لم یوال عدونا و قال ما یعلم و سكت عما لا یعلم او اشكل علیه فهو فی الجنه
فرمود ای پسر جندب در مورد متمردان موقع دعوت جز خیری نگوئید و درباره آنها صفح و گذشت و استكانت به خدا نشان دهید و طلب توبه برای آنها بنمائید هر كس برای ما و دوستی ما قدمی بردارد و به حكم تقیه هم باشد تحمل رنج و نابخردی دشمنان ما را بنماید و با آنها دوستی نكند و از آنچه می داند و نمی داند تا حدی ساكت بماند در چنین لحظاتی با چنین تحمل و خون دلی دوستان ما در بهشت خواهند بود.
«قال علیه السلام یابن جندب یهلك المتكل علی عمله و لا ینجو المتجری علی الذنوب الواثق برحمة الله قلت فمن ینجو؟! قال الذین هم بین الرجاء و الخوف كان قلوبهم فی مخلب طائر شوقا الی الثواب و خوفا من العذاب
ای پسر جندب آنان كه بر عمل خود متكی هستند هلاك می شوند و آنها كه بر گناه تكیه و مبادرت دارند و به رحمت خدا هم امید دارند نجات خواهند یافت! عرض كردم یابن رسول الله پس كی نجات پیدا می كند؟ فرمود آنها كه بین خوف و رجاء باشند و برای رسیدن به سرحد كمال مانند طائر از شوق به نیكوكاری و خوف از عذاب در طیران باشند.
«قال علیه السلام یابن جندب من سره ان یزوجه الله الحور العین و یتوجه بالنور فلیدخل علی اخیه المؤمن السرور
فرمود ای پسر جندب كسی كه برادر مؤمن خود را مسرور نماید و خاندانی را خوشحال و مفرح دارد خداوند او را به حورالعین تزویج می كند و صورت نورانی به او عنایت می فرماید.
«قال علیه السلام یابن جندب اقل النوم باللیل و الكلام بالنهار فما فی الجسد شی ء اقل شكرا من
[ صفحه 306]
العین و اللسان فان ام سلیمان قالت لسلیمان علیه السلام یا بنی ایاك و النوم فانه یفقرك یوم یحتاج الناس الی اعمالهم
ای پسر جندب خواب خود را در شب كم كن و سخن گفتن را در روز چه هر سخنی داری شب با خدای خود به میان نه كه هیچ عضوی شاكرتر از چشم و زبان نیست مادر سلیمان به سلیمان نبی گفت بر تو باد به كم خوابی كه خواب زیاد آدمی را به فقر و نیاز روز احتیاج می اندازد.
«قال علیه السلام یابن جندب ان للشیطان مصائد یصطاد بها فتحاموا شباكه و مصائده
قلت یابن رسول الله و ما هی.
«قال علیه السلام اما مصائده فصد عن بر الاخوان و اما شباكه فتقوم عن قضاء الصلوات التی فرضها الله اما انه ما یعبد الله بمثل نقل الاقدام الی بر الاخوان و زیارتهم ویل للساهین عن الصلوة و النائمین فی الخلوات المستهزئین بالله و آیاته فی الفترات. اولئك الذین لاخلاق لهم فی الاخرة و لا یكلمهم الله یوم القیمة و لا یزكیهم و لهم عذاب الیم».
فرمود ای پسر جندب شیطان شبكه ای از كید و مكر و مشكلات پیش پای مردم می گسترد عرض كردم چگونه است؟
فرمود مثلا مؤمن را از نیكی برادران ایمانی خود بازمی دارد و شب كه آن خواب است او را به خواب می برد تا از قضاء حوائج مؤمنین بازبماند و از نماز واجب دور گردد در حالی كه هیچ عبادتی مهتر از قدمی كه برای نیكی به دوستان برداشته می شود و دیدار آنها بهتر نیست. وای بر آنان كه نماز را سهل انگاری كنند و به خواب بفروشند و در مجالس و لو به شوخی استهزاء نمایند و آیات خدا را به ضعف انكسار و بازیچه بگیرند آنها هستند كه در آخرت مفری جز راه عذاب ندارند و خداوند روز قیامت با آنها سخن نخواهد گفت و آنها دیگر تزكیه و پاك نمی شوند و برای آنها عذاب دردناكی است.
«قال علیه السلام یابن جندب من اصبح مهموما لسوء فكاك رقبته فقد هون علیه الجلیل و رغب من ربه فی الریح الحقیر: و من غش اخاه و حقرة و ماواه جعل الله النار مأواه و من حسد مؤمنا انماث فی قلبه كما ینماث الملح فی الماء».
فرمود ای پسر جندب كسی كه صبح كند در حال هم و غم برای چیزی كه از دست او رفته خداوند كار را بر او آسان نماید و بوی خوشی از موفقیت به مشام او برساند و كسی كه با برادر مؤمنش غل و غشی به كار برد و او را فریب دهد و بینوا سازد خداوند آتش جهنم را مأوای
[ صفحه 307]
او قرار می دهد و كسی كه حسد بر برادر مؤمن خود ببرد خداوند ایمان او را در دلش آب می كند مانند حل شدن نمك در آب.
«قال علیه السلام یابن جندب الماشی فی حاجة اخیه كالساعی بین الصفا و المروة و قاضی حاجته كالمتشحط بدمه فی سبیل الله یوم بدر واحد و ما عذب الله امة الا عند استهانتهم بحقوق فقراء اخوانهم.
فرمود ای پسر جندب كسی كه برای حاجت برادرش قدمی بردارد مانند كسی است كه بین صفا و مروه حركت كرده باشد و كسی كه حاجت برادرش را برآورد مانند كسی است كه در خون خود در راه خدای خود جنگ نموده و غلطیده باشد آن هم روز بدر و احد و خداوند عذاب نمی كند امتی را مگر آن كه به حقوق برادران ایمانی و فقراء آنها اهانت كرده باشند.
«قال علیه السلام یابن جندب بلغ معاشر شیعتنا و قل لهم لا تذهبن بكم المذاهب فوالله لا تنال ولایتنا الا بالورع و الاجتهاد فی الدنیا و مواساة الاخوان فی الله و لیس من شیعتنا من یظلم الناس».
فرمود ای پسر جندب به دوستان و شیعیان ما برسان و بگو ارباب مذاهب به هر راهی می روند به خدا قسم كه بدون دوستی و ولایت ما به هیچ كجا نخواهند رسید مگر به ورع و پارسائی و كوشش در دنیا از راه مواساة برادران و در راه خدا و بگو از ما نیست كسی كه به مردم ستم و ظلم كند.
«قال علیه السلام یابن جندب انما شیعتنا یعرفون بخصال شتی: بالسخاء و البذل للاخوان و بان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا. شیعتنا لا یهرون هریر الكلب و لا یطعمون طمع الغراب و لا یجاورون لنا عدوا و لا یسئلون لنا مبغضا و لو ماتوا جوعا. شیعتنا لا یأكلون الجری و لا یمسحون علی الخفین و یحافظون علی الزوال و لا یشربون مسكرا».
«قلت: جعلت فداك فاین اطلبهم. قال علیه السلام علی رؤس الجبال و اطراف المدن و اذا دخلت مدینة فسل عمن لا یجاورهم و لا یجاورونه فذلك مؤمن كما قال الله و جاء من اقصی المدینة رجل یسعی. والله لقد كان حبیب النجار وحده».
فرمود ای پسر جندب شیعیان ما به خصال و صفاتی شناخته می شوند به سخاوت و بذل مال برای برادران و اداء نماز نافله پنجاه ركعت در شب و روز.
[ صفحه 308]
فرمود شیعیان ما هیچ گاه مانند ناله گربه و سگ صدا نمی كنند و مانند غراب و باز طمع نمی ورزند - و با دشمنان ما همسایگی و نزدیكی نمی نمایند و هرگز به دشمنی و بغض و كینه ما دل نمی دهند اگر چه از گرسنگی بمیرند.
فرمود شیعیان ما از گوشت ماهی بی فلس نمی خورند آنها خود را سبك وزن فرومایه نشان نمی دهند - پیوسته بر حفظ نماز اول وقت مراقبت می نمایند آنها مسكرات به دهان نزدیك نمی كنند.
عرض كردم كجا آنها را پیدا كنم؟!
فرمود بر بالای قلل كوه ها و اطراف شهرها و در هر شهری داخل شدی از آنها سراغ بگیر آنها را می یابی هر كس با دیگران مجاورت نگرفته هم او مؤمن است چنانچه خداوند تعالی در قرآن مجید فرموده.
مردی از دورترین نقاط شهری آمد و سعی می كرد در هدایت مردم به خدا سوگند كه حبیب نجار یكی بوده.
«قال علیه السلام یابن جندب كل الذنوب مغفورة سوی عقوق اهل دعوتك و كل البر مقبول الا ما كان رئاءا».
فرمود ای پسر جندب هر گناهی قابل آمرزش است مگر عاق والدین و آنها كه تو را دعوت به حق نمایند و هر نیكوئی قبول می شود مگر آنچه به ریا و شیبه عمل شود.
«قال علیه السلام یابن جندب احبب فی الله و استمسك بالعروة الوثقی و اعتصم بالهدی یقبل عملك فان الله یقول الا من آمن و عمل صالحا ثم اهتدی: فلا یقبل الا الایمان و لا ایمان الا بعمل و لا عمل الا بیقین و لا یقین الا بالخشوع و ملاكها كلها الهدی فمن اهتدی یقبل عمله و صعد الی الملكوت متقبلا والله یهدی من یشاء الی صراط مستقیم».
فرمود ای پسر جندب دوست بدار مؤمنین را برای خدا و چنگ بزن به ریسمان محكم ولایت و تكیه زن بر مسند هدایت تا خداوند عمل تو را قبول كند كه فرموده است هیچ عملی قبول نمی شود مگر از روی ایمان و عمل صالح آنگاه هدایت - فرمود قبول نمی شود مگر ایمان و ایمان نیست مگر عمل صالح و عمل صالح دست نمی دهد مگر به یقین و یقین حاصل نمی شود مگر به خشوع و فرشتگان همه در وادی هدایت هستند و هر كه را خداوند هدایت كند عملش قبول می شود و به ساحت ملكوت صعود می كند و مورد قبول واقع می گردد خداوند
[ صفحه 309]
هدایت می كند كسی را كه در راه هدایت مستقیم گام بردارد.
«قال علیه السلام یابن جندب ان احببت ان تجاور الجلیل فی داره و تسكن الفردوس فی جواره فلتهن علیك الدنیا و اجعل الموت عینك و لا تدخر شیئا لغد و اعلم ان لك ما قدمت و علیك ما اخرت».
ای پسر جندب اگر دوست داری كه همسایه رب جلیل یعنی متقرب الی الله شوی و در فردوس اعلا منزل گیری دنیا را ناچیز انگار و مرگ را پیوسته از نظر دور دار و از مال دنیا چیزی برای فردای خود ذخیره مكن مگر عمل صالح و كار خیر و بدان كه آنچه تو برای خودت از عمل خیر ذخیره كردی آن برای تو خواهد بود.
قال (ع) یابن جندب ان الله تبارك و تعالی سورا من نور محفوظا بالزبرجد و الحریر منجدا بالسندس و الدیباج یضرب هذا السور بین اولیائنا و بین اعدائنا فاذا غلی الدماغ و بلغت القلوب الحناجر و نضجت الاكباد من طول الموقف ادخل فی هذا السور اولیاء الله فكانوا فی امن الله و حرزه و لهم ما تشتهی الانفس و تلذ الاعین و اعداء الله قد الجمعهم العرق و قطعهم الفرق و هم ینظرون الی ما اعد الله لهم فیقولون ما لنا لا نری رجالا كنا نعدهم من الاشرار: فینظر الیهم اولیاء الله فیضحكون منهم فذلك قوله عزوجل -: أتخذناهم سخریا ام زاغت عنهم الابصار و قوله: فالیوم الذین آمنوا من الكفار یضحكون: علی الارائك ینظرون فلا یبغی احد ممن اعان مؤمنا من اولیائنا بكلمة الا ادخله الله الجنة بغیر حساب
فرمود ای پسر جندب خداوند تبارك و تعالی یك حائلی چون پرده و پوششی از زبرجد و حریر و سندس و دیباج برای دوستان ما قرار داد كه بین آنها و دشمنان ما فاصله است كه چون دماغ ها خلجان و غلیان یافت و دل ها پر شد و كبدها از طول موقف قیامت پوست انداخت این ستر و سور و پرده اولیاء خدا و دوستان آنها را می پوشاند و در محیط امن و ایمنی الهی نگاه می دارد كه هر چه بخواهند از لذت و تمایلات دل و دیده به آنها می رسد ولی دشمنان خدا در عرق شرمندگی و تفرقه می افتند و نگاهی حسرت آمیز به دوستان خدا می كنند كه این همه نعمت برای آنها مهیا فرموده است این ها حسرت می خورند و آنها لبخند می زنند چنانچه در قرآن می فرماید از زبان آنان آیا ما را به سخریه گرفته اید یا چشم شما نمی بیند - و در جای دیگر می فرماید امروز است آن روزی كه مؤمنین به كفار می خندند و بر سریر آسایش تكیه
[ صفحه 310]
زده به دشمنان می نگرند و هیچ كس از دوستان ما نیست مگر آنكه وارد بهشت شود بدون حساب.
این است نتیجه ایمان و پیروی از قرآن و دوستی اهل بیت عترت و طهارت پیغمبر خاتم النبیین صلی الله علیه و آله.
«قال علیه السلام یابن جندب من حرم نفسه كسبه فانما یجمع لغیره و من اطاع هواه فقد اطاع عدوه و من یتق بالله یكشفه ما اهمه من امر دنیاه و آخرته و یحفظ له ما غاب عنه و قد عجز من لم یعد لكل بلاء صبرا و لكل نعمة شكرا و لكل عسرا یسرا صبر نفسك عند كل بلیة فی ولد او مال او رزیة. فانما یقبض عاریته و یأخذ هبته لیبلو فیهما صبرك و شكرك و ارج الله رجاء لا یجزیك علی معصیة و خفه خوفا لا یؤیسك من رحمته و لا تغتر بقول الجاهل و لا بمدحه فتكبر و تجبر و تعجب بعملك فان افضل العمل العباده و التواضع فلا تضیع و لا تنظر الا الی ما عندك و لا تتمن ما لست تناله فان من قنع شبع و من لم یقنع لم یشبع و خذ حظك من اخرتك و لا تكن بطرا فی الغنی و لا جزعا فی الفقر و لا تكن فظا غلیظا یكره الناس قربك و لا تكن واهنا یحقرك من عرفك و لا تشار من فوقك و لا تسخر بمن هو دونك و لا تنازع الا امر اهله و لا تطع السفهاء و لا تكن مهینا تحت كل احد و لا نتكلن علی كفایة احد وقف عند كل امر حتی تعرف مدخله من مخرجه قبل ان تقع فیه فتندم و اجعل قلبك قریبا تشاركه و اجعل عملك والدا تتبعه و اجعل نفسك عدوا تجاهده و عاریة تروها فانك قد جعلت طبیب نفسك و عرفت آیة الصحة و بین لك الداء و دللت علی الدواء فانظر قیامك علی نفسك و ان كانت لك ید عند انسان فلا تفسدها بكثرة المنن و الذكر لها و لكن اتبعها بافضل منها فان ذلك اجمل لك فی اخلاقك و اوجب للثواب فی اخرتك و علیك بالصمت تعد حلیما جاهلا كنت او عالما فان الصمت زین لك عند العلماء و سترا لك عند الجهال».
فرمود ای پسر جندب كسی كه برای خودش كسبی را حرام كند باید ناچار برای دیگران كسب نماید - و كسی كه پیروی از هوای نفس كند اطاعت دشمن نموده و كسی كه كار خود را به خدا واگذارد خداوند مهمات كار دنیا و آخرت او را برمی آورد و حفظ می كند آنچه از نظر او غائب است یا عاجز از انجام آن است.
فرمود برای هر بلائی صبر و شكیبائی لازم است و برای هر نعمتی شكر و سپاسگزاری واجب است و برای هر دشواری آسانی در پی است.
[ صفحه 311]
ای پسر جندب در هر بلیه صبر و بردباری داشته باش خواه درباره فرزند یا مصیبتی باشد كه از فقدان او به تو رسد شكیبا باش كه آن عاریه ای بوده به تو داده اند و از تو گرفته اند و تو را در مصیبت او امتحان می كنند اگر صبر كردی و شاكر بودی خداوند اجر و پاداش بزرگی به تو عنایت می فرماید.
هیچ گاه پیرامون معاصی نگرد و خود را سبك وزن و ناچیز و پست نكن و از رحمت خدا هم مأیوس مباش و به سخنان نابخردان هم مغرور مشو و از مدح مداحان هم تكبر و خودستائی مكن بلكه به عمل خودت توجه كن كه چه كرده ای بهترین اعمال عبادت و تواضع است - خودت و مال خودت را ضایع و باطل نگردان و حتی پس از اصلاح خود و مال خود مال دیگران را هم اصلاح كن و آنچه برای خود و آخرت خود ذخیره كرده ای حفظ كن قانع باش به آنچه خداوند قسمت تو كرده است و نظر نكن به دست دیگران یا آنچه از دیگران نزد تو می باشد مال خود را مال خود بدان و مال دیگران را مال دیگران آنچه به تو نمی رسد و حق تو نیست منتی ندارد چه هر كه قانع باشد سیر می شود و هر كه قانع نگردد سیر نخواهد شد - تو حظ و لذت خود را در كار آخرت قرار ده و در این دنیا مست و مغرور مال دنیا مباش نه در غنی بدمستی كن و نه در فقر جزع و فزع كن.
نه در شام فقر و نه روز عطایش
نه زان دل غمین و نه زین شادمانم
و نه یك مرد سخت دل سنگ دل باش كه مردم از دیدن و نزدیك شدن به تو كراهت و تنفر داشته باشند و نه سست و سبكبار باش كه تو را تحقیر كنند كسی كه تو را بشناسد از تو شری به او نرسد و كسی كه برتر از تو باشد مسخره او نگردی و آنكه زیردست تو است او مسخر تو نباشد - هیچ وقت نزاعی مكن مگر امر به معروف و نهی از منكر آن هم در درجه اول به اهل و عیال خود و پیروی دیوانگان مكن و زیردست احدی قرار نگیر و در تكفل كسی هم نرو بلكه روی پای خود باش و با اعتماد به نفس خود زندگی كن در هر امری دقت مطالعه كن تا خوب آن كار بر تو معروف و معلوم شود كه از چه راه وارد شوی و از چه راه خارج گردی - پیش از آن كه مبادرت كنی و حیران گردی و پشیمانی آورد مطالعه كن.
دل خود را مشاور خود قرار ده و شریك عمل كن و عمل خود را مولود اندیشه خود بدان نفس خود و تمایلات را دشمن خود بدان و با آن مجاهده كن و قرض عاریه بدان كه باید برگردانی اگر تو طبیب نفس خود بودی و علائم بهداشت و صحت را شناختی و درد و دوا را
[ صفحه 312]
تشخیص دادی رستگاری از آن تو است، نگاه كن در كارهای خود اگر دست دیگری در كار تو مؤثر بود كار خود را به منت نهادن و آزار و اذیت زبانی فاسد و تباه مكن - بلكه با سپاسگزاری و شكر به پایان برسان این روش اخلاقی بهتر است از ناسپاسی بلكه به ثواب اخروی هم نزدیك تر است - فرمود بر تو باد به سكوت خواه تو را عالم یا جاهل بشناسند، سكوت زینت آدمی است برای نابخردان پرده و ساتر عیوب است.
نگارنده گوید هر یك از این جملات محتاج به شرح و بسطی و تمثیل و نمونه ای است تا مطلب روشن تر گردد ولی چون در حین چاپ است و مجال نیست فقط نقل به معنی كردیم.
«قال علیه السلام یابن جندب ان عیسی بن مریم علیه السلام قال لاصحابه: ارأیتم لو ان احدكم مر باخیه فرأی ثوبه قد انكشف عن بعض عورته اكان كاشفا عنها كلها ام یرد علیها ما انكشف منها. قالوا بل نرد علیها قال كلا: بل تكشفون عنها كلها فعرفوا انه مثل ضربه لهم فقیل یا روح الله و كیف ذلك قال الرجل منكم یطلع علی العورة من اخیه فلا یسترها»
«بحق اقول لكم انكم لا تصیبون ما تریدون الا بترك ما تشتهون و لا تنالون ما تأملون الا بالصبر علی تكرهون: ایاكم و النظره فانها تزرع فی القلب الشهوة و كفی بها لصاحبها فتنة طوبی لمن جعل بصره فی قلبه و لم یجعل بصره فی عینه: لا ننظروا فی عیوب الناس كاالایاب و انظروا فی عیوبكم كهیة العبید: انما الناس رجلان مبتلی و معافی فارحموا المبتلی و احمدوا الا لله علی العافیه.
فرمود ای پسر جندب عیسی بن مریم به اصحابش گفت آیا شما اگر به یك برادری برخوردید و دیدید كه لباس او پاره است یا قسمتی از بدن او را نپوشانیده می روید بپوشانید و لباس به او دهید كه ساتر عورت او باشد - یا اقلا همان مقدار كه پاره است بپوشانید؟
گفتند بلی فرمود نه این طور نیستند بلكه در مقام هستید بیشتر كشف عورت كنید تا او را انگشت نشان نمائید گفتند یا روح الله چگونه است این؟ فرمود فلان مرد مطلع است بر برهنگی برادر دینی خود و او را نپوشانیده است.
آنگاه امام می فرماید به حق سوگند كه شما چنین نباشید كه مصیبتی نمی رسد به شما مگر به سبب شهوات. شما به مقامی نمی رسید مگر به ترك شهوات و شكیبائی در آنچه اكراه دارید بر شما باد در نگاه كردن كه نگاه موجب شهوت در دل می گردد و برای صاحبش فتنه و فساد می آورد خوشا به حال آن كس كه چشمش در دلش و قلبش در چشمش قرار گیرد یعنی اختیار
[ صفحه 313]
دل را به عنان عقل بسپارد و پیروی از هوی و هوس نكند تا هر چه دیده بیند دل طلب نماید.
فرمود به عیوب مردم نگاه نكنید بلكه در عیب های خود بنگرید.
همه عیب خلق دیدن نه مروت است و مردی
نظری به خویشتن كن كه همه عیوب داری
فرمود مردم 2 دسته اند یك دسته مبتلا و یك دسته فارغ به مبتلایان شهوات رحم كنید و به آزادگان دعا نمائید.
قال علیه السلام یابن جندب صل من قطعك و اعط من حرمك و احسن الی من اساء الیك و سلم علی من سبك و انصف من خاصمك و اعف عمن ظلمك كما انك تحب ان یغفی عنك فاعتبر بعفو الله عنك الا تری ان شمسه اشرقت علی الابرار و الفجار و ان مطره ینزل علی الصالحین و الخاطئین.
فرمود ای پسر جندب با هر كه با تو قطع كرد وصل كن و هر كه با تو مهربانی نمود تو با او ابراز عاطفه كن و جود و بخشش نما هر كس به تو بدی كرد تو به او نیكی و احسان كن - هر كس به تو بدی گفت تو به او سلام كن و نیكو گو.
با دشمنانت از در انصاف وارد شو و از هر كه به تو ظلم و ستم كرده گذشت كن همان طور كه تو مایلی از تو و خطایا و لغزش های تو گذشت نمایند - از عفو خداوند سرمشق عبرت بگیر بدان كه انوار افاضه اشراقی الهی بر ابرار و فجار هر دو می تابد و باران رحمتش بر صالح و خاطی هر دو فرومی ریزد.
قال علیه السلام یابن جندب لا نتصدق علی اعین الناس لیتركوك فانك ان فعلت ذلك فقد استوقیت اجرك و لكن اذا اعطیت بیمینك فلا تطلع علیها شمالك فان الذی تتصدق له سرا یجزیك علانیة علی روؤس الاشهاد فی الیوم الذی لا یضرك ان لا یطلع الناس علی صدقتك و اخفض الصوت ان ربك الذی یعلم ما تسرون و ما تعلنون قد علم ما تریدون قبل ان تسئلوه و اذا صمت فلا تغتب احدا و لا تلبسوا صیامكم بظلم و لا تكن كالذی یصوم رئاء الناس - مغبرة وجوههم شعثة رؤوسهم یابسة افواههم لكن یعلم الناس انهم صیام.
ای پسر جندب صدقه را مقابل چشم مردم مده صدقه گیر خوار و خفیف شود بلكه در پنهانی صدقه بده كه احترام او هم محفوظ مانده باشد و اجر تو بیشتر گردد چنان به دست راست صدقه بده كه دست چپ متوجه نگردد كه هر كس در پنهانی صدقه دهد خداوند
[ صفحه 314]
جزای علانیه به او عنایت فرماید كه همه بینند بسا هستند نمی خواهند مردم از فقر آنها مطلع گردند و صدای خود را در هنگام صدقه كوتاه كن كه خدای تو می بیند و می شنود و كردار و گفتار تو را در سر و علن می داند - وقتی روزه گرفتی غیبت مكن و لباس روزه را به ستم مپوش و به ریاء روزه مدار چنان باش كه همه اعضای تو روزه باشد و مردم هم بدانند تو روزه هستی.
یابن جندب الاسلام عریان فلباسه الحیاء و زینته الوقار و مروته العمل الصالح و عماده الورع و لكل شی ء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البیت.
فرمود ای پسر جندب اسلام عریان است و لباس آن حیاء و زینتش وقار و مروتش عمل صالح است و ستونش تقوی و پرهیزكاری است.
فرمود برای هر چیزی اساسی است اساس اسلام دوستی ما اهل بیت پیغمبر است كه هر كس دوستی ما را نداشته باشد اعمالش مورد قبول نیست.
قال (ع) یابن جندب قال الله جل وعز فی بعض ما اوحی انما اقبل الصلوة ممن یتواضع لعظمتی و یكف نفسه عن الشهوات من اجلی و یقطع نهاره بذكری و لا یتعظم علی خلقی و یطعم الجائع و یكسو العاری و یرحم المصاب و یؤوی الغریب.
فذلك یشرق نوره مثل الشمس. اجعل له فی الظلمة نورا و فی الجهالة حلما اكلاه بعزتی و استحفظه ملائكتی - یدعونی فالبیه و یسألنی فاعطیه. فمثل ذلك العبد عندی كمثل جنات الفردوس لا یسبق اثمارها و لا تتغیر عن حالها.
فرمود ای پسر جندب خداوند تعالی در بعضی از وحی های خود فرمود نماز آن كس قبول می شود كه در پیشگاه عظمت ما متواضع باشد و از شهوات كف نفس كند و خودداری نماید روزش را به یاد ما بگذراند و بر مردم تكبر نفروشد و گرسنگان را سیر كند و برهنگان را بپوشاند و مصیبت زدگان و رنج كشیدگان و غریب را مودت و محبت و تفقد و نوازش نماید.
چنین كسی نور صورتش مانند خورشید تابان می گردد و در تاریكی نورانی و در نادانی شاخص و برازنده است به عزتی كه ما به او می دهیم و به ملائكه خود حفظ می كنیم.
هر چه بخواهد به او می دهیم و هر مسئلتی نماید می بخشیم مثل این بنده در پیشگاه ما مانند بهشت و باغ فردوس است كه بر میوه هایش كسی سبقت ندارد و تغییر حالت نمی دهد. این است طریق رأفت به خلق.
قال علیه السلام یابن جندب الخیر كله امامك و ان الشر كله امامك و لن تری الخیر و الشر الا
[ صفحه 315]
بعد الاخرة لان الله جل وعز جعل الخیر كله فی الجنة و الشر كله فی النار: لانهما الباقیان. و الواجب علی من ذهب الله له الهدی و اكرمه بالایمان و الهمه رشده و ركب فیه عقلا یتعرف به نعمه و اتاه علماء و حكماء یدبر به امر دینه و دنیاه. ان یوجب علی نفسه ان یشكر الله و لا یكفره و ان یذكر الله و لا ینساه و ان یطیع الله و لا یعصیه للقدیم الذی تفرد له بحسن النظر و للحدیث الذی انعم علیه بعد اذ انشاه مخلوقا و للجزیل الذی وعده و الفضل الذی لم یكلفه من طاعته فوق طاعته ما یعجز عن القیام به و ضمن له العون علی تیسیر ما حله من ذلك و ندبه الی الاستغاثة علی قلیل ما كلفه و هو معرض عما امره و عاجر عنه قد لبس ثوب الاستهابة فیما بینه و بین ربه متقلدا الهواه و ماضیا فی شهواته مؤثرا لدنیاه علی آخرته و هو فی ذلك یتمنی جنان الفردوس و ما ینبغی لاحد ان یطمع ان ینزل بعمل الفجار منازل الابرار اما انه لو وقعت الواقعة و قامت القیامة و جاءت للطامة و نصب الجبار الموازین لفصل القضاء و یزر الخلایق لیوم الحساب یقنت عند ذلك لمن تكون الرفعه و الكرامه و بمن تحل الخسرة و الندامة فاعمل الیوم فی الدنیا بما ترجو به الفوز فی الاخره.
فرمود ای پسر جندب همه خیرات و شرور پیش روی تو است ولی تو باید جز خیر نبینی و شر را نادیده انگاری و پیرامون آن نگردی خداوند این دنیا را از خیر و شر آمیخته نموده و آخرت را فقط خیر محض قرار داد كلیه خیرات آخرت در بهشت و شرور آن در جهنم است.
واجب آن است كه آدمی راه هدایت را دریابد و به ایمان گرامی شود تا خداوند به الهام رشد عقلی به او عنایت فرماید و عقل و خرد را در آدمی رهبر و رهنما قرار داد تا خود و خدای خود را به اندازه استطاعت بشناسد و روی مبانی علم و معرفت سپاسگزاری كند و با خردمندان امر دین و دنیای خود را اداره نماید.
و واجب است آدمی شكر نعم بی پایان حق را نموده و كفران نكند و خدا را پیوسته به یاد داشته فراموش ننماید و اطاعت كند و معصیت ننماید برای هر چیزی كهنسالی به دقت بنگرد و برای هر تازه به نظر محبت نگاه كند و همه را نعمت حق بداند و سپاسگزار باشد - باید بداند كه خداوند عالم تكلیفی فوق قدرت و استطاعت او نفرموده است تا از آن عاجز باشد و در عین حال وعده كمك و معاونت در انجام امور محوله هم به او داده است تا هرگاه به لغزشی برخورد یا بازگشتی خواست كه توبه و انابه كند او را راه دهد و پناه دهد پروردگار عالم یك رابطه دائمی بین خود و بنده گذاشته تا هر لحظه بخواهد به ساحت قدس كبریائی او
[ صفحه 316]
مراجعه نماید و اصلاح امر دین و دنیای آخرت خود را از او بخواهد به شرط آن كه در شهوات و معاصی غرق نشود.
هر كس خدا را فراموش نكند می تواند آرزوی بهشت داشته باشد باید به عمل صلحا بگراید و از كردار فجار برحذر باشد اما در قیامت كه میزان عدل و داد گسترده گردد آنگاه رفع و كرامت یا حسرت و ندامت معلوم می شود پس در این دنیا طوری عمل كنید كه امید نجات آخرت داشته باشید.
[1] تحف العقول ص 301.